In de Nederlandse taal zijn ‘bepaalt’ en ‘bepaald’ beide vormen van het werkwoord bepalen. Toch verschillen ze in betekenis en toepassing afhankelijk van de grammaticale context waarin ze worden gebruikt. Het correct hanteren van deze vormen is essentieel voor een juiste en duidelijke communicatie. In dit artikel leggen we overzichtelijk uit wanneer welke vorm juist is, hoe je verwarring kunt voorkomen en wat ‘bepaald’ nog meer kan betekenen.
Wat betekent ‘bepalen’?
Voordat we ingaan op het verschil, is het goed om te begrijpen wat het werkwoord bepalen betekent. Bepalen betekent iets vaststellen, beslissen of grenzen stellen. Het is een werkwoord dat veel gebruikt wordt in zowel formele als informele contexten. De vervoeging van dit werkwoord verandert afhankelijk van de tijd en de grammaticale vorm.
Wanneer gebruik je ‘bepaalt’?
De vorm ‘bepaalt’ is de derde persoon enkelvoud van het werkwoord ‘bepalen’ in de tegenwoordige tijd. Het wordt gebruikt wanneer het onderwerp van de zin iets of iemand is die op dat moment een handeling uitvoert.
Voorbeelden van juist gebruik:
- “Zij bepaalt de regels in huis.”
- “Hij bepaalt zelf hoe hij zijn tijd indeelt.”
- “Het bestuur bepaalt het beleid voor volgend jaar.”
Om eenvoudig te controleren of ‘bepaalt’ de juiste vorm is, kun je de zin omzetten naar een vragende vorm. Als het woord ‘bepaalt’ dan vooraan in de zin komt te staan en de vorm verandert bij wisseling van onderwerp, dan weet je dat het om de tegenwoordige tijd gaat:
- Vragende zin: “Bepaalt zij de regels in huis?”
Wanneer je het onderwerp vervangt door een ander voornaamwoord, verandert de vorm ook:
- “Ik bepaal…”
- “Jij bepaalt…”
- “Hij/Zij bepaalt…”
Wanneer gebruik je ‘bepaald’?
De vorm ‘bepaald’ is het voltooid deelwoord van ‘bepalen’, en wordt op verschillende manieren gebruikt:
- In combinatie met een hulpwerkwoord zoals ‘hebben’ of ‘zijn’ in voltooide tijden
- Als bijvoeglijk naamwoord
- Als bijwoord met de betekenis van ‘beslist’ of ‘zeker’
Voorbeelden van ‘bepaald’ in voltooide tijden:
- “De prijs is al bepaald door de organisatie.”
- “We hebben de route nog niet bepaald.”
Voorbeelden van ‘bepaald’ als bijvoeglijk naamwoord:
- “Dit is een bepaald moment in mijn carrière.”
- “In bepaalde gevallen is uitzonderlijk verlof toegestaan.”
Let op: in veel gevallen waar ‘bepaald’ gebruikt wordt als bijvoeglijk naamwoord, bedoelt men eigenlijk een ongespecificeerd moment of geval. De zin “in bepaalde situaties” klinkt concreet, maar laat vaak in het midden om welke situaties het nu precies gaat. In die zin betekent ‘bepaald’ eigenlijk ‘onbepaald’. Vooral in ambtelijke of vage teksten wordt dit soort taal veel gebruikt, wat de duidelijkheid kan verminderen en de overtuiging kan afzwakken.
‘Bepaald’ als bijwoord
Naast de functies als voltooid deelwoord en bijvoeglijk naamwoord, kan ‘bepaald’ ook dienstdoen als bijwoord. In dat geval krijgt het de betekenis van ‘zeker’, ‘beslist’ of ‘stellig’.
Voorbeelden:
- “Het is bepaald niet koud hier.”
- “Dat is bepaald geen goed idee.”
In deze zinnen versterkt ‘bepaald’ de ontkenning of uitspraak. Het geeft nadruk aan het feit dat de spreker zich duidelijk uitspreekt.
Een ezelsbrug: hoe weet je wat juist is?
Om verwarring te voorkomen kun je een simpele test uitvoeren: probeer de zin in een andere tijd te zetten of maak er een vraagzin van.
Oefening:
- Originele zin: “Hij bepaalt zijn doel.”
- Vraagzin: “Bepaalt hij zijn doel?” – de vorm verandert, dus ‘bepaalt’ is correct.
- Originele zin: “Zijn doel is al bepaald.”
- Vraagzin: “Is zijn doel al bepaald?” – de vorm blijft hetzelfde, dus ‘bepaald’ is hier juist.
Conclusie: bepaal wat je bedoelt
Het verschil tussen ‘bepaalt’ en ‘bepaald’ is niet moeilijk te begrijpen als je weet waar je op moet letten. Het komt erop neer of je praat over een handeling die plaatsvindt (bepaalt) of over een handeling die al gebeurd is of als bijvoeglijke of bijwoordelijke versterking wordt gebruikt (bepaald).
Het is dus verstandig om altijd bewust te kijken naar de functie van het woord in de zin. Gaat het om een werkwoordsvorm in de tegenwoordige tijd, dan gebruik je ‘bepaalt’. Is het een voltooid deelwoord of extra omschrijving, dan kies je voor ‘bepaald’.
Een goed gebruik van deze woorden draagt bij aan een heldere en doeltreffende manier van communiceren. Of je nu een e-mail opstelt, een sollicitatiebrief schrijft of een wetenschappelijk rapport formuleert, de keuze tussen ‘bepaalt’ en ‘bepaald’ kan net dat verschil maken.
In het kort
- Bepaalt: derde persoon enkelvoud tegenwoordige tijd van ‘bepalen’
- Bepaald: voltooid deelwoord, bijvoeglijk naamwoord of bijwoord
- Bepaal voordat je schrijft of je over een handeling of toestand spreekt
- Let goed op of de zin een beslissende of eerder vage betekenis krijgt
- Gebruik ‘bepaald’ met mate wanneer je stelligheid of juist vaagheid wilt uitdrukken
Uiteindelijk bepaal jij zelf hoe je deze vormen toepast, maar met bewust taalgebruik kom je altijd duidelijker over.
Steekwoorden:
- bepalen
- taalgebruik
- grammatica Nederlands
- bepaalt
- bepaald
